પોષ મહિનાના છેલ્લા દિવસો. ઠંડી ઓછી થઈ ગયેલી. રાત્રે જમ્યા પછી લગભગ આઠેક વાગ્યે હું નીકળ્યો. રસ્તે અંધારું અને ઉત્તર ગુજરાતના એક નાના ગામડાનો ધૂળિયો રસ્તો. ફાનસનું પીળું અજવાળું આછું આછું કેટલાંક ઘરોમાં દેખાય. લગભગ સોપો પડી ગયા જેવું વાતાવરણ , સિવાય કે થોડાંક ઘરોમાંથી વાતચીતના આછા અવાજો સંભળાય.
થોડા દિવસ માટે મારા એક સંબંધીને ત્યાં હું આવ્યો હતો. એ વખતે હું વડોદરામાં માધ્યમિક શાળામાં ભણું, પણ આ નાના ગામથી પરિચિત. થોડાક મિત્રો પણ ગામમાં મને મળી આવ્યા હતા. રાત્રે જમ્યા પછી થયું કે ચાલ એકાદ મિત્રને પકડું અને થોડેક સુધી આંટો મારું. વળાંક વટાવી હું આગળ ચાલ્યો તો એકનું વાક્ય મેં અનેકવાર બોલાતું સાંભળ્યું : “મીર જાફર નામનો નવાબ હતો.’’
જઈને જોઉં તો બાબુ એની ઓશરીમાં દિવેલના દીવાના ઝાંખા અજવાળામાં ગોદડું ઓઢીને બેઠો બેઠો ધૂણતો હોય એમ ડોલતો ડોલતો ઉપરના વાક્યનો મંત્રજાપ કરે! એ ત્યારે ગુજરાતી સાતમા ધોરણમાં ભણે અને વર્નાક્યુલર ફાઇનલની પરીક્ષાની તૈયારી ચાલે. વચ્ચે એણે કેટલાંક ધોરણોમાં બબ્બે વર્ષ કાઢ્યા હતાં, છેક સાતમા સુધી પહોંચ્યાં હતો! ઉંમરમાં અમે બંને લગભગ સરખા.
બાબુ પાસે હું ગયો ત્યારે એના ઘરમાં પગથિયાં પાસે ડાબી બાજુએ ભેંસ બાંધેલી અને જમણી બાજુએ ત્રણ કૂતરાં બેઠેલાં. મને જોયો એટલે ફગાવી દઈ એ ઊભો થઈ ગયો અને મોટેથી બોલ્યો : ‘મીર જાફર નામનો નવાબ હતો’ પછી કહે : ‘ચ્યારનો ગોખુ સુ પણ દિયોરનું ઈયાદ જ નથ રે’તું’.
‘આમાં યાદ રાખવાનું છે શું?’
‘મીર જાફર નામનો એક નવાબ હતો.’
“વાંચતો હતો એમાં ‘એક’ નથી.”
‘સાપ્પાનું ભૂલી જ્યા હસી.’
‘એવું નથી. એનો બીજો એક અર્થ થાય છે.’ મેં કહ્યું.
બાબુની આંખો પહોળી થઈ ગઈ : ચિયો?
“મીર જાફર નામનો, એટલે કે માત્ર કહેવાનો નવાબ હતો.”
‘ઓત્તારી બુનનું ભલું થાય…’ ને એ પુસ્તકના પાનાને કુતૂહલથી જોઈ રહ્યો. પછી થોડી વારે બોલ્યો : ‘આવી ભુલભુલામણી એમ સાપતા હસી? મીર જાફર ઠોયા જેવા નવાબ હતો ઈમ સાપતાં ઇયોના બાપનું સું જતુ’તું?’ પછી ધીરે રહીને બોલ્યો : મીર જાફર નામનો નવાબ હતો. મારી હાહુનું જબરું સ હોં!’ ને એના મગજમાં એ બરોબર ઊતરી ગયું હોય એમ એ હળવાફૂલ થઈને હસી પડ્યો.
‘‘તે ગોદડું કેમ ઓઢેલું?”
‘’ઓઢડ્યા વિના કોંય ઈયાદ જ ના રે.” એણે હાથથી દીવો હોલવી નાખ્યો અને કહે : હેંડો, પરસાદ ખાવા જોઈએ.’
‘‘ભાભીને પૂછી જો.” એનાં માં ને હું ભાભી કહેતો. નાની ઉંમરે એ વિધવા થયેલાં. બાબુ એમનો એકનો એક દીકરો. એને મોટો કરતાં ભાભીને ઘણું દુ:ખ પડેલું, પણ હવે તો બાબુ ખેતી સંભાળી લેતો અને છેક ‘ફાઇનલ’ સુધી પહોંચ્યો હતો. ગામમાં ‘ફાઇનલ’ થી આગળ ભણેલું ભાગ્યે જ કોઈ મળે. ગામ નાનું એટલે હાઈસ્કૂલ હતી જ નહિ. ગામના છોકરા ‘ફાઇનલ’ સુધી ભણીને કાં તો પ્રાથમિક શાળામાં શિક્ષક થાય ને કાં તો થાય તલાટી. જે ભણી ન શકે તે ખેતી કરે અથવા વાણિયાની દુકાને વાણોતર થાય.
‘મા તો ભજનમાં ગઈ.’ એ બોલ્યો અને અમે ચાલી નીકળ્યા. ત્રણેય કૂતરાં પાછળ થયાં. એમાંથી એકને એણે પાછળ આવવા દીધું અને બીજાં બેને લાત લગાવી પાછાં કાઢ્યા.
“આવવા દે ને!” મેં કહ્યું.
‘આ ભલે આવ. ભગત સ. પેલાં ઘરની ખબર રાખસી.’
ગામની ભાગોળે આવેલા રામજી મંદિરમાં અમે ગયા. કૂતરું બહાર બેઠું. ‘જે રામજી કી’ ની બૂમ બાબુએ લગાવી. અંદરથી અવાજ આવ્યો : ‘ઈતના લેટ ક્યુ આયા?”
‘‘બાપુજી, પઢનેક બેઠા થા.”
મેં જોયું તો બાવાજી ખાટલામાં બેઠાં બેઠાં ચલમ પીએ. મંદિરમાં રામ – સીતાની મૂર્તિઓ પાસે દીવો બળે. બાકી બધે અંધકાર. ચલમનો દેવતા તગતગે. અમે બાવાજીના પગ પાસે બેઠા. એમણે બાબુને દીવી કરવા કહ્યું અને મને ‘ રામાયણ ’ વાંચવા બેસાડ્યો. ઘીના દીવાના પ્રકાશમાં નાગરીલિપિમાં મોટા મોટા અક્ષરે છાપેલું તુલસીદાસજીનું રામાયણ મેં મોટેથી વાંચવા માંડ્યું.
બાવાજીએ ચલમ હોલવી પથારીમાં લંબાવ્યું અને મોટેથી એક ચોપાઈ લલકારી. બાબુએ બાવાજીના પગ દબાવવા માંડ્યા. થોડી વાર થઈ હશે ત્યાં બાબુથી રહેવાયું નહિ એટલે એણે પૂછ્યું : બાપુજી ‘ પરસાદ બરસાદ કુછ હૈ કિ નહિ? ”
બાવાજી મોટેથી હસી પડ્યા : ‘ મેં તેરી દાનત જાનતા હૂં . ‘ એમણે ઊભા થઈને અમને બંને એકેક પેંડો આપ્યો . ‘ જે રામજી કી . ” કહીને અમે નીકળ્યા.
કૂતરું બહાર રાહ જોઈને બેઠું હતું તેને પકડીને એનું જડબું પહોળું કરીને બાબુએ પેંડાનો ટુકડો મૂક્યો.
‘ કૂતરાને પેંડો ભાવે ? ’ મેં પૂછ્યું .
‘ પરસાદ સ. આગલે જનમ આ કૂતરું નહિ થાય. ભગત સ. ઈના કપાળ ટીલું સ. ખલાં મારતું મી ઈન કદી જોયું નથી. ’
બાબુને પહેલેથી કૂતરાં વહાલાં. આખા મહોલ્લાનાં કૂતરાંની ખાસિયતો એ જાણે. બપોરે એ નવરો બેઠો હોય ત્યારે કૂતરાં એના ઘરનાં પગથિયાં પાસે ભેગાં થાય. બાબુ કૂતરાંના શરીર પરથી ઈતરડી વીણે. કોઈ કૂતરી વિયાણી હોય તો બાબુ મહોલ્લામાં લોટ, ગોળ, ઘી ઉધરાવવા નીકળે અને શીરો કરી કૂતરીને ખવડાવે. કુરકૂરિયાને એ ‘ કતીલા ‘ કહે . જન્મતાંની સાથે જ એણે બે રૂપાળાં કતીલાં બોટી લીધાં હોય . એ નાનાં હોય ત્યારથી બાબુ એમને કેળવવાનું શરૂ કરે.
કોઈ અજાણ્યું કૂતરું આવી ચડ્યું હોય તો એની પાછળ કેમ પડવું તે બાબુ ‘ હૂડ દો , હૂડ દો ‘ બોલતો દોડતો દોડતો શીખવે. એ નિશાળે જાય ત્યારે એનો “ ભગત ‘ એને મૂકવા જાય અને સાંજે છૂટે ત્યારે લેવા ગયો હોય ! નિશાળેથી આવ્યા પછી ઘરનાં પગથિયાં પાસે કૂતરાંને એ લાઇનમાં બેસાડીને અને ‘ કોલ ‘ દેતાં શીખવે . જો એકાદને ન આવડ્યું તો તો એને પગથી દૂર ફંગોળે ‘ કૂતરું ‘ કાઉ કાઉ ’ કરતું ભાગી જાય પણ થોડી વાર પછી પાછું આવીને ઊભું રહે ! બાબુ ખેતરે જાય ત્યારે ત્રણચાર કૂતરાં તો એની પાછળ પાછળ હોય જ .
ભાભીને બાબુ ખોટનો દીકરો હતો; એટલે એને માતાજીના સ્થાનકે રમતો મૂકેલો અને બોલેલાં : ‘ મારી મા, તમારો છે ને તમે જાળવજો . ‘ એવી માનતા પણ રાખેલી કે દર વર્ષે નવરાત્રિમાં માતાજીની માંડવી બંધાય ત્યારે બાબુ માતાજીના ચોકમાં ખેલાતી ભવાઈમાં ખેલ કરે અને સ્ત્રીનો પાઠ ભજવે. બાબુને તો ભાવતું હતું ને વૈધે કહ્યું. માંડવી પાસે લાકડાની પાટો ગોઠવીને સ્ટેજ બનાવ્યું હોય તેના પર ‘ નાટક ‘ ભજવાય . પરદો નહિ.
શરૂઆતમાં ગણપતિનો વેશ આવે. પૂજાવિધિ થયા પછી વિદૂષક પ્રવેશે. વિદૂષકે જોકરના જેવી ઊંચી દીવાલની ચળકતી ટોપી પહેરી હોય અને હાથમાં ચામડાનો પટ્ટો રાખ્યો હોય . સ્ટેજ પર આવીને એ પટ્ટો ફટકારે અને ગાય : “ વહા … લી વીજ … ળીને આ … વતાં કેમ લા … ગી વાર … ” જામતી રાતની શાંતિમાં એનો અવાજ દૂરદૂર સુધી પડઘાતો ફેલાઈ જાય . એનું ગીત સાંભળીને ત્રણેક ‘ સુંદરીઓ ’ સ્ટેજ પર પાછળથી કૂદીને પ્રવેશ કરે :
‘ આવી આવી વિદૂસક વહાલા … ’ આમાં બાબુ એના તીણા અવાજથી જુદો તરી આવે . ઓઢણીમાં છોકરી જેવું જ લાગે ! પગે ઘુઘરા બાંધ્યા હોય અને તાલબદ્ધ પગ પછાડતો ઠેકડા મારતો એ ગાતો હોય ! ભૂંગળો વાગે અને બીજા ‘ અદાકારો સાથે બાબુ ‘ તાતા તાતા થૈયા ’ કરતો હોય એ દૃશ્ય હું ભૂલી શકું તેમ નથી . એના અભિનયથી ખુશ થઈ છોકરાઓ એને વીજળી ’ કહેતા !
એક વેળા મેં ભાભીને પૂછી જોયું હતું : “ બાબુ પરણશે , ઘરે વહુ આવશે ત્યારેય એ વીજળી બનીને નાચશે ? ”
નાચસીસ્તો ! માતાજીનું કરવેઠું . મી ઈન માતાજી પોંહે રમતો મૂચ્યો સ . ઈનો બાપેય ઘાઘરો પે’રીને નાચતા . ’
બાબુ માથે વાળ મોટા રાખે અને સ્ત્રીના વેશમાં પાટિયા પાડીને હોળે . બીજે દિવસે કૂવે પાણી ભરવા જતી યુવાન વહુવારુઓ ‘ બાબુભે , ચોટલો લેવા તો તમારી પોહે આવવું પડસી ’ કહીને , હસીને પસાર થઈ જતી .
બાબુ હરખાતો હરખાતો હેડો મારો બાપ્પો કરું કહેતો બળદોને હાંકતો ચાલ્યો જતો . એક સાંજે હું બાબુને ઘેર ગયો . ભાભી ઓટલે બેઠેલાં . એકે કૂતરું આંગણામાં જોયું નહિ એટલે મને થયું કે બાબુ ઘેર નથી.
‘ બાબુ ક્યાં ?’
‘ ડોબુ પાવા જ્યો સે , ભૈ. આબ્બામાં જ સે . ‘
હું બેઠો , ઘર ચોખ્ખુંચણક , ત્રાંબા – પિત્તળનાં વાસણો માંજીને ચકચકાટ કરીને અભરાઈઓ પર ગોઠવેલાં . પાણિયારાની ફરતે દીવાલ પર ચળકતી વાડકીઓ માટી વડે ચોંટાડેલી , બાજુમાં નવા આવેલાં ભગવાનની છબીવાળાં કાર્ડની હાર જોવા મળે . એમાં શંકર , ગણપતિ , સરસ્વતી , અંબાજી , દત્તાત્રેય , રામ , કૃષ્ણ … કોઈ દેવદેવી બાકી નહિ . દરેક દેવદેવીના ભાલ પર કંકુના ચાંલ્લા . રાચરચીલું કંઈ જ નહિ , છતાં ઘર ભર્યુંભર્યું લાગે . શેતરંજીનો એક ટુકડો સામે ભીંત પાસે પાથરેલો . બાજુમાં ડામચિયો , ખૂણામાં ખેતીનાં થોડાં ઓજારો પડેલા.
હું અરધોએક કલાક બેઠો પણ બાબુ ન દેખાયો . થોડી વારે એની ભેંસ દેખાઈ . ભેંસ ખીલે આવીને ઊભી રહી પણ બાબુનાં દર્શન ન થયાં . ‘કો’ક હારે વાતો કરવા રોકાણો હસી . ‘ ભાભી બોલ્યાં અને એમણે ભેંસને ખીલે બાંધી .
મેં ઊભા થઈને ચાલવા માંડયું . મનમાં એમ કે રસ્તે બાબુ મળશે . રસ્તે શંકર મળ્યો . એને મેં પૂછયું તો કહે કે બાબુ તો મોટરે લટકીને ગયો તે રાતે આવશે!
હું સમજી ગયો . બાબુને મોટરનું ભારે આકર્ષણ . ગામને પાદર થઈને જતાઆવતા ખટારા કે કોઈની જીપ કે કોઈની ગાડીનો અવાજ સાંભળે કે ‘ હમકારો ઓ ‘ કરતાં બાબુ દોટ મૂકે . કોઈ રસ્તો પૂછે તો એ તરત બારણું પકડીને પગથિયાં પર ઊભો થઈ જાય ને કહે : ‘ હેડો બતાડું . ” ખાડાટેકરાવાળા ધૂળિયા રસ્તે એ આમ લટકતાં ગાઉ બે ગાઉ સુધી જાય અને રસ્તો બતાવી ‘ હૅકુટ ’ ખાધાના આનંદ સાથે રાત્રે અંધારામાં ઘરે પાછો આવે .
કૂતરાં એની પાછળ દોડીને થાકીને અધવચ્ચેથી પાછાં વળ્યાં હોય . મોટરનાં પૈડાંની ધૂળમાં પડેલી છાપને એ આંગળીઓ વડે પંપાળી જુએ ત્યારે જ એને ચેન પડે ! રાત્રે મહોલ્લાના છોકરાઓને ભેગા કરીને મોટર કેમ ચલાવાય તેનો કીમિયો સમજાવે !
બાબુ સીધોસાદો છોકરો . એને કશું વ્યસન ન મળે . એની ઉંમરના છોકરા ચા પીએ તો એ દૂર ભાગતા ફરે . હા , એને એક વ્યસન હતું – ‘ પરસાદ’નું . રામજી મંદિરના બાવાજી પ્રસાદ ન આપે ત્યાં સુધી બાબુ ખસે નહિ .
આમ જુઓ તો એનું ભણતર જ બાવાજી પાસે થયેલું . રામાયણ , મહાભારત , ભાગવતની કથાઓ એને મોંએ ; પણ નિશાળમાં એ પાણી બહારનું માછલું .
એના એક શિક્ષકે મને કહેલું કે ગણિતનો સહેલો દાખલો હોય પણ આંકડાની જટાજાળ જોઈને એ આખેઆખો ધ્રુજવા માંડે . ઇતિહાસની તારીખો અને રાજા – નવાબોનાં નામ એને ગભરાવી મૂકે . ગોદડું ઓઢીને ગરીબડો થઈને એ ગોખવા મંડે ; પણ એમાંનું કશુંય એના મગજમાં ન ઊતરે !
શતરૂપા , વિકર્ણ , અલર્ક જેવાં ભાગવત મહાભારત – રામાયણનાં અનેક પાત્રોનાં નામો અને એમની ઝીણી ઝીણી વિગતો એને ઊંઘમાંથી ઉઠાડીને પૂછો તોય એ કહી આપે , પણ “ મીર જાફર ‘ એને ઠંડી રાતે પરસેવે રેબઝેબ કરે ! બાવાજીનું ઉમંગભેર કામ કરતાં અને એમની વાતો સાંભળતાં બાબુ ખરેખર ખીલી ઊઠતો ; પણ નિશાળમાં ગરીબ ગાય બની જતો .
ગામમાં રામલીલા આવી હોય , તૂરીની ટોળકી રમવા આવી હોય કે નટવાનો ખેલ હોય તો બાબુ અચૂક હાજર હોય . એ રમનારાઓ સાથે દોસ્તી બાંધે , એમનો સાજસરંજામ જુએ અને જરૂર પડ્યું કામ પણ કરે . આવી . દોસ્તીમાં જ એ ઢોલક વગાડતાં શીખી ગયેલો ; પણ એને ઢોલક લાવી કોણ આપે ? વેકેશનમાં હું ગયો હોઉં તો બાબું નવરોધૂપ હોય . ખેતીનું કામ હોય નહિ ને ભણવાનું વેકેશનમાં બંધ ! ઘરનું થોડુંક કામ કરે , મંદિરમાં બાવાજી પાસે ગપાટા મારે અને ‘ હમકારો ‘ સાંભળવા ગામની ભાગોળે હનુમાનની દેરીના ઓટલે બેસે ; પણ રાત્રે એ ભજનોની રમઝટ જમાવે .
ઉનાળામાં રોજ કોઈકને ત્યાં ભજનમંડળી બેસે . બાબુ હાથમાં મંજીરાં લઈને તીણો રાગ કાઢીને ભજન ગાય . જો ક્યાંકથી ઢોલકે મળી ગયું તો આનંદનો પાર ન રહે . એ મને ભજનમંડળીમાં લઈ જાય .
મધરાતે એનો અવાજ ગામના સીમાડાઓ સુધી પડઘાતો હોય :
‘ તારી બેડલીને બૂડવા નઈ દઉં જાડેજા રે ! ‘
ઈમે તોળલે કે’સ જી … ‘ ‘ જી જી ‘ …… ફરીથી બોલીને એ મંજીરાંની રમઝટ બોલાવે .
આરતી થાય ત્યારે એનું એક પ્રિય ભજન અચૂક સાંભળવા મળે :
” તમે જમોને જમાડું રે જીવણ મારા .
વ્હાલાજી મારા ઘેબર , જલેબી ને લાડુ
જમો ને થાય ટાઢુ રે , જીવણ મારા ! ”
એક વેળા મને પૂછે : ‘ આમાં જલેબી ને લાડુ તો હમજ્યો , પણ ઘેબર સુ સ ? ”
“ એક જાતની મીઠાઈ ‘ . મેં કહેલું ; પણ એને સંતોષ નહોતો થયો .
બીજી વાર જવાનું થયું ત્યારે વડોદરાથી યાદ કરીને હું ઘેબર લઈ ગયેલો . જોઈને બાબુ કહે “ ઓત્તારીનું , આ તો ખાધેલું . ’
‘ ક્યાં ? ‘ પૂછ્યું .
‘ પેલો રબારી નઈ ? ’ વીહો ? ઈના લગન ટાણે ખાધેલું . ચોખ્ખા ધીનું. ગોગના . ‘ કહીને એ છલાંગ મારતો ઓરડામાં ગયો અને મીઠાઈ પટારામાં મૂકીને મારે માટે સુખડી લઈ આવ્યો . અમે ખાતાં બેઠા હતા ત્યાં ભાભી આવ્યાં . ‘ ભૈ , આને શિખામણ આલો . ભણતો નથી ને ચોક નટવા બજાણિયાની ટોળી ભેગો હંડ્યો જયો તો મારા તો ભોગ લાગસી . ’
‘ તમને મૂકીને ક્યાંય નહિ જોય .’
‘ભણસી નૈ ને લખ્ખણ હાર ને હોય તો કન્યા કુણ દેસી ? ‘ ભાભીએ ચિંતા વ્યક્ત કરી .
‘ કો’ક તપ કરતી હશે.’
બાબુ શરમથી લાલઘૂમ થઈ ગયો . ઊઠીને ઘરમાંથી ડોલ , દોરડું અને કપડાં લઈને આવ્યો . મને કહે : ‘ હેંડો , કૂવે આબુસ ? ” કપડાં ધોકવવાનાં સ . ‘
‘ તને કૂવે મૂકીને હું આગળ ચાલ્યો જઈશ . ’ મેં કહ્યું . અમે ચાલ્યા . એની પાછળ કૂતરાં તો હોય જ . ગામ વીંધીને જવાનું .
એ એક ‘ દોકાને થોભ્યો . પછી દોડતો મારી સાથે થઈ ગયો . ગાતો હતો : “ ઓધડસંગજી રે , તમેને એક આનો આલ્યો … ‘
‘ આ શું ગાય છે .’
‘ ઓઘડસંગજી , .. ‘
‘ એટલે ? ‘
એણે ચડીના ખિસ્સામાંથી કાઢીને એક ગોળમટોળ સાબુની ગોટી બતાવી . કઠણ પથ્થર જેવો સાબુ . ઉપર અક્ષરો ઉપસાવેલા , ‘ ઓઘડસંગજી ‘ , એ ગોટી એ એક આનામાં ખરીદી લાવ્યો હતો. એનું પણ એ ગીત ગાય ! સ્વભાવે આનંદી. સવારે એનાં બા ખેતર ગયાં હોય અને એ વાસણ માંજતો હોય ત્યારે પણ ગીત ગાતો હોય . ગાતું પંખી જ જોઈ લો.
કૂવા પર કન્યાઓ અને વહુવારુઓ પાણી ભરે . બાબુ જેવા થોડાક છોકરાય ખરા . કૂવાથી થોડે દૂર પડેલા પથ્થરો પર લોક કપડાં ધુએ . બાબુ પહોંચ્યો , એની સાથે જ અવાજો સંભળાયા : બાબ્ભૈ , આટલો ઘડો ભરી આલો ભૈ !
‘ ને ‘ ભૈ કૂવામાંથી ડોલ ખેંચીખેંચીને સૌને પાણી ભરી આપે ! પાછા ફરતાં મેં જોયું તો બાબુ માથે , શરીર ‘ ઓઘડસંગજી ‘ ઘસીને નહાય . કપડાં ધોવાઈ ગયેલાં . નહાતા નહાતાં ગાતો હતો :
‘ હરિ તારાં હજાર નામ , ચિયા નામે લખવી કંકોતરી .. ! ‘
એક ચડ્ડી પહેરીને ઉઘાડા શરીર પર ખભે ધોયેલાં કપડાં મૂકીને હાથમાં ડોલ – દોર ઝુલાવતો એ ઘરે આવે . ડોલ પાણીથી ભરેલી હોય . પાછળ ત્રણચાર કૂતરાં આવતાં હોય !
‘‘ તને આ કૂતરાંનો કંટાળો નથી આવતો ? ”
‘ ધરમરાજાનેય કૂતરું વહાલું હતું ‘ એ કહેતો .
‘ પણ તું તો એક નહિ , આખું સૈન્ય રાખે છે ! ‘
‘ તે રાખું સ્તો . એકલદોકલ હોય તો રબારીના કૂતરા ફાડી ખાય . આ ચાર સ તીની હોંમે કૂતરું આવ સ ? ‘
એમાં જો કોઈ છોકરાએ આવીને ચાડી ખાધી કે, ફલાણું કૂતરું ખિસકોલી પકડીનેખા તું’ તું તો કૂતરાનું આવી બન્યું જ સમજવું .
બાબુ બેઠો હોય ત્યાંથી ઊભો થાય . કૂતરું શોધી કાઢે . એનું જ ડબું એક હાથે પકડીને બીજા હાથે ફ ટકારે .
એ બોલતો હોય : ‘ ખલી તો રોમને વ્હાલી તી .
તુને રૉમની આંગળિયુંના ચટાપટા નથી દેખાતા ? ’
હું એને કહ્યું કે કૂતરાને એની સમજ ન પડે પણ એ માને નહિ ! મારે વડોદરા જવાનું હોય ત્યારે એ સ્ટેશને અચૂક મૂકવા આવે.
દૂરથી ગાડીના ધુમાડાનું છોગું દેખાય ને કોઈ લશ્કરમાં સૈ નિકને કૂચ કરવાની હોય એમ બધું બળ એકઠું કરીને તૈયાર થઈ જાય . ગાડી ઊભી ન રહી હોય ત્યાં તો એ સળિયા પકડીને ચડી જાય . ઊતરનારને ઊતરવા ન દે ! ‘ ભૈ હેંડો હેંડો’ની બૂમો મારે ! ધક્કામુક્કી કરતો એ જગ્યા બોટી ’ લે ! ‘
હું પહોંચું એટલે એ ડબ્બાની બારીમાંથી ઠેકડો મારીને નીચે ઊતરે. નાનું સ્ટેશન એટલે ગાડી આવી એવી તરત જ ઊપડે.
‘એ વે’લા વે’લા પાસા આવજો ની એ બૂમ મારે. જોઉં તો એનું મોં પડી ગયું હોય. ચાલતી ગાડીએ બારીમાંથી હું જોઉં તો એ ધીમાં ડગલાં ભરતો જતો હોય અને પાછળ એવી જ ધીમી ગતિએ ચાલતાં હોય કૂતરાં!
– અનિરુદ્ધ બ્રહ્મભટ્ટ
(સાભાર રાધા પટેલ, અમર કથાઓ ગ્રુપ)
