મંગળ ગ્રહ દેવતા સંસ્થાન દ્વારા વિશ્વના પ્રથમ ‘ભૂમાતા’ અને ‘પંચમુખી હનુમાન’ મંદિરનું નિર્માણ કાર્ય કરવામાં આવ્યું છે. આ સંદર્ભમાં, દરેકને માહિતી આપવાના હેતુ સાથે આ લેખ અહીં રજુ કરવામાં આવ્યો છે. સમગ્ર ભારતનો હિંદુ સમાજ આપણા દેશની ભૂમિ (પ્રદેશ) ને ‘ભારત માતા’ કહીને સંબોધે છે, એટલે કે જે માટીમાં આપણે જન્મ્યા છીએ, જ્યાં મોટા થયા છીએ અને જ્યાં કામ અને ખોરાક મળે છે, તે જ માટીને ‘માતા’ તરીકે સંબોધન આપવું એ આપણા સનાતન ધર્મના સંસ્કાર છે.
વેદ, ઉપનિષદ, પુરાણ અને શાસ્ત્રોના સંદર્ભ સાથે સમગ્ર પૃથ્વીને ‘ભૂમાતા’નું સ્વરૂપ આપવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો છે. મંગલ ગ્રહ દેવતા સંસ્થાન (અમલનેર, જિ. જલગાંવ, મહારાષ્ટ્ર) એ આ ખ્યાલને મંદિરનું રૂપ આપવાનો પ્રયાસ કર્યો છે.
આ પ્રયાસ શું છે? આ પ્રશ્નનો જવાબ સ્પષ્ટ હોવો જરૂરી છે. ભૂમાતાનો ઉલ્લેખ આપણા વેદ, ઉપનિષદો, પુરાણોમાં ઘણી વાર્તાઓમાં જોવા મળે છે. ધરતી દેવીનું સંસ્કૃત નામ ‘પૃથ્વી’ છે અને તેણીને ભૂદેવી અથવા દેવી ભૂમિ પણ કહેવામાં આવે છે. તે ભગવાન વિષ્ણુની પત્ની પણ છે. લક્ષ્મીના બે સ્વરૂપ માનવામાં આવે છે – ભૂદેવી અને શ્રીદેવી. ભૂદેવી પૃથ્વીની દેવી છે અને શ્રીદેવી સ્વર્ગની દેવી છે. પ્રથમ ઉર્વરા (ફળદ્રુપ જમીન) સાથે અને બીજી મહિમા અને શક્તિ સાથે સંકળાયેલ છે.
ભૂદેવી સોના અને અનાજના રૂપમાં વરસાદ વરસાવે છે. અન્ય શક્તિઓ સમૃદ્ધિ અને માન્યતા આપે છે. ભૂદેવી એક સરળ અને સહકારી પત્ની છે જે પોતાના પતિ વિષ્ણુની સેવા કરે છે. વિષ્ણુની પત્ની તરીકે, પૃથ્વી દેવતાસ્વરૂપ હતી, પરંતુ તેમનું સ્વરૂપ ખૂબ નાનું હતું. પૃથ્વી પર સમુદ્રનું પાણી ભરાયેલું હતું. જમીન ઘણી ઓછી હતી. જો ધરતી પર જમીન કે ધરા વધારવી હોય તો સમુદ્ર મંથન કરવું જરૂરી છે. આ વિચાર વિષ્ણુએ સૃષ્ટિના નિર્માતા બ્રહ્માને સંભળાવ્યો.
પછી દેવતાઓ અને અસુરો સાથે મળીને સમુદ્ર મંથન કરવા તૈયાર થયા. સમુદ્ર મંથન માટે મંદાર પર્વતને વલોણું અને વાસુકી નાગને દોરડું બનાવવામાં આવ્યા હતા. સમુદ્ર મંથન કરતી વખતે, મંદાર પર્વતને પાણીમાં નીચે પાયાની જરૂર હતી. ત્યારે ભગવાન વિષ્ણુએ કાચબાનું રૂપ ધારણ કર્યું. આ કથામાં ક્ષીરસાગરમાં લક્ષ્મીજીને શોધવાની ઉપકથા પણ છે. જે બાદ સમુદ્ર મંથનનો નિર્ણય લેવાયો હતો.
અન્ય કથાઓ અનુસાર, સમુદ્ર મંથન વિશે માહિતી ઉપલબ્ધ છે. ભૂમાતાના જન્મ સાથે સંબંધિત અન્ય સંદર્ભો છે, જેમ કે એક કથા અનુસાર, નગલાગઢૂના સરપંચ ગૌરીશંકરના જણાવ્યા અનુસાર, ઋષિ માર્કંડેયજીએ તેમના સંકલ્પથી પૃથ્વીની રચના કરી. બીજી કથા મુજબ, ગરુડીએ ઈંડું મૂક્યું હતું અને તે પડીને તૂટી ગયું. તેનો એક ભાગ પૃથ્વી અને બીજો આકાશ બની ગયો. આ ઈંડું સોનાનું હતું અને પાણીમાંથી બહાર આવ્યું હતું.
પૌરાણિક કથાઓ અનુસાર મધુ અને કૈટભ નામના રાક્ષસોની ચરબીમાંથી પૃથ્વીનો જન્મ થયો હતો. આ કારણથી પૃથ્વીને મેદિની કહેવામાં આવે છે. બ્રહ્માની રચના હોવાથી પૃથ્વી બ્રહ્માની પુત્રી છે.
રામાયણમાં ભૂમાતામાંથી માતા સીતાની ઉત્પત્તિનો ઉલ્લેખ છે. ચંદ્ર અને મંગળની ઉત્પત્તિ પણ ભૂમાતામાંથી થઈ હોવાનું માનવામાં આવે છે. ખગોળશાસ્ત્ર પણ આ હકીકતને માન્યતા આપે છે. હવે વાસ્તવિકતાના અરીસામાં જોઈએ તો પૃથ્વી માતાનું સ્વરૂપ વિશાળ બની જાય છે. જેને આપણે ભારત માતા કહીએ છીએ તે હકીકતમાં પૃથ્વી માતા છે. એટલા માટે અમે ભૂમાતાનું સંબોધન આપી રહ્યા છીએ.
ભૂમાતાનું સંબોધન આપ્યા પછી પ્રશ્ન એ હતો કે ભૂમાતાની પ્રતિમા કે મૂર્તિનો દેખાવ કેવો હશે? ભારત માતાની પ્રતિમા અથવા મૂર્તિનું સ્વરૂપ કલાકારો/શિલ્પકારો દ્વારા નિશ્ચિત કરવાવામાં આવ્યું છે. પરંતુ વેદ અને પુરાણોમાં ભૂમાતાની પ્રતિમાનો કોઈ ઉલ્લેખ નથી. ભારત માતાની મૂર્તિનું પણ ક્યાંય સુનિશ્ચિત સ્વરૂપ નથી. ક્યાંક ભારત માતાની પ્રતિમાને ચાર હાથ છે. ક્યાંક પ્રતિમા સાથે સિંહ છે. ક્યાંક પ્રતિમાને માત્ર બે હાથ હોય છે. ક્યાંક માતાના હાથમાં ભગવો ધ્વજ છે તો ક્યાંક ત્રિશૂળ છે.
એક વાત ચોક્કસપણે સામાન્ય જોવા મળે છે કે ભારતની ભૂમિનો નકશો ચોક્કસપણે પૃથ્વી માતાની પૃષ્ઠભૂમિમાં જોવા મળે છે. ભારત માતાની પ્રતિમાની પોતાની સ્વતંત્ર ઓળખ છે. ભારત માતા પ્રત્યેની આપણી સાચી ભક્તિ મૂર્તિના સ્વરૂપથી ઉપર છે, તેથી જ ભારત માતા દરેક ભારતીય હિંદુ માટે પૂજનીય છે. તેમનું અસ્તિત્વ પવિત્ર છે.
ભારત માતા અને ભૂમાતાની પ્રતિમા સ્થાપિત કરવામાં ધાર્મિક પંડિતો અને સંતોના વિચારો અને માર્ગદર્શનને સામેલ કરીને કેટલીક બાબતો નક્કી કરવી જરૂરી હતી. અમલનેર સ્થિત વાડી સંસ્થાનના વડા સંત શ્રીમાન પ્રસાદ મહારાજજી દ્વારા આ કાર્યની જવાબદારીને નક્કર સ્વરૂપ આપવામાં આવ્યું છે. ભગવાન વિષ્ણુના અવતાર માનવામાં આવતા પંઢરપુર ખાતેના ભગવાન વિઠ્ઠલ અને વિઠૂ માઉલી (આ પણ માતાનું સંબોધન છે) ના પરમ ભક્તો સાથે ચર્ચા કર્યા પછી સમુદ્ર મંથનનો સંદર્ભ સામે આવ્યો.
આ કથાના સંદર્ભમાં ભૂમાતાની મૂર્તિનું નિર્માણ કાર્ય કરવામાં આવ્યું છે. ભૂમાતાની મૂર્તિમાં કાચબાની પીઠ પર પૃથ્વીનો ગોળો છે અને તેના પર માતાની મૂર્તિ છે.
આ રીતે, વિશ્વની પ્રથમ ભૂમાતાની પ્રતિમાનું નિર્માણ કાર્ય પૂર્ણ થયું છે. 10 જાન્યુઆરી 2021 ના રોજ તેની પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી હતી. આ શુભ પ્રસંગે વિધિવિધાન અનુસાર હોમ, હવન, મૂર્તિ સ્થાપન અને મહાપ્રસાદનું પણ આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. અને આ રીતે પૃથ્વી માતા પણ મંગળ ગ્રહ દેવતાના નિવાસની નજીકમાં નિવાસ કરી રહ્યા છે. મંગળદેવના તમામ ભક્તો અને સનેહીજનો અમલનેરમાં પુત્ર અને માતાના પ્રેમાળ મિલનની જીવંત અને ચૈતન્ય પ્રતિમાના દર્શન કરવા અને દર્શનનો અનોખો અનુભવ અને આનંદ મેળવવા આવે છે.
જય મંગલ ભવતુ.
