ફોટામાં તમે જે પાળીયા જોઈ રહ્યા છો, તે ત્રિકમસાહેબના એક પૂર્વજ જેમનું નામ મેપાર હતું તેમના અને તેમના દીકરાઓના છે. મેપારને સાત દિકરા હતા. એમનો સૌથી મોટો દિકરો ખીમો જ્યોતિષનો નિષ્ણાત ગણતો. એક દિવસની વાત છે જયારે ચોરાડાનો ચારણ યજમાનોને યાચી ગેડી ગામની પાદરેથી જતો હતો.
થાકેલા ચારણને ત્યાં રહેલા તળાવમાં સ્નાન કરવાની ઇચ્છા થઇ. આથી તેમણે કપડા સાથે કમરે બાંધેલો નોરો (ગુજરાતમાં એને વાંહળી કે છે) ઉતારી સ્નાન કર્યું અને પછી ઝડપથી વસ્ત્રો બદલી એ પોતાના રસ્તે ચાલવા લાગ્યો. પણ ઘેર જવાની ઉતાવળમાં તે રૂપિયાથી ભરેલો નોરો તે તળાવ કાઠે જ ભુલી ગયો.
બે ગાઉં પંથ કાપ્યા પછી એણે કેડે હાથ મુક્યો તો નોરો ન હતો. એ હાફળો ફાંફળો દોડતો ગેડીએ પાછો આવ્યો અને તળાવ કાઠે જોયું તો કશું નહીં. તેના મોઢેથી નિઃશ્વાસ નીકળી ગયો. ત્રણ ત્રણ માસથી એણે ઘર છોડયું હતું, યજમાનોને યાચી બે પાંદડે થયો હતો, ને જાણે પાછાં વળતાં અધવચ્ચે લૂંટાઇ ગયો. એની નજર સામે ટોડલે હાથ દઇ ઊભેલી ચારણિયાણી અને ભુખ્યા છોકરા દેખાવા લાગ્યાં. ચારણની આંતરડી કકળી ઊઠી, એણે ગામને ફિટકારતા શાપ દેવા માંડયા.
તે સમયે કૂવે પાણી ભરતી પણિયારીએ હતાશ ચારણને આશ્વાસન આપતા કહ્યું, વીરા! ખીમા મારાજ નામે એક ગરવો રે છે, એ જોષતર વિદ્યામાં પંકાયલ છે, એની પાસે જા, ઇ મારગ ચીંધશે. બાઈની વાત માની ચારણે ખીમા મારાજનો ઉંબરો દાબતા કહ્યું, મારાજ તૈણ મહિનાની કમાણી છે, ઇમા ભુખે વલવલતા મારા છોકરા દુવા દે છે. ચારણનો વલોપાત જોયોનો જાતા આંગળીના વેઢા ગણી ખીમા મારાજે કહ્યું, ભાઇ તારા નોરાનો સગડ રાણીની દેવડીએ જાય છે.
ચારણ દરબારમા ગયો પણ એની વાત કોઈએ માની નહીં. તેમણે એને હડધુત કર્યો. કોચવાયેલો ચારણ ખીમા મારાજ પાસે પાછો આવ્યો. ખીમાએ પડકારતાં કહ્યું, દેવીપુતર નોરો લેવાની પોંચ છે તારામાં ચારણ? ઉભડક બેઠેલો ચારણ ઊભો થઇ ગયો કે, હા, કાયાના વધેરવી પડે તો એના કટકા કરવા તૈયાર છુ. તો સાંભળ. તળાવે ઘોડી પાવા ગયેલ રાણાના કુંવરને તારો નોરો મળ્યો છે. લક્ષ્મીએ એનું મન ચળી ગયું છે એની ડેલીમાં પેસતાં જ દખણાદી મોરને ઓરડે સિકોતરમાં તારો નોરો સંતાડીયો છે. હિમ્મત હોય તો કાઢ હડી.
ટુંકમાં ચારણ ઊઘાડી કટારે વરાણિયે ચારણ દોડયો. ડેલીમાં પગ મુકતા કહ્યું, બાપ કુંવર મારી જોગમાયા કે છે કે, નોરો તુને મળેલ છે અને નકાર ભણેસ ચારણે મેડીની અંદર પેસી અકબંધ પડેલો નોરો ઊપાડી લીધો. પછી તો રાણાને ને કુંવરને ફિટકાર વરસાવતાં ચારણે ગામે ગામ ચાડીયા બાંધ્યા.
સમય જતાં રાણાને ખબર પડી કે, ખીમા મારાજે ચારણને મારગ ચીંધ્યો તો. આ જાણી રાણો ધુંવાપુંવા થઈ ગયો. ગામનાં ગરવે રાજયની લાજનો છેડો ખેંચ્યો. મેપાર મારજને મોટું ધણ હતું. રાણો વેળા કવેળા તેમની ગાયોને આંતરી ડબ્બે પુરી રાજદંડ વસુલવા માંડયો. એક દિવસ મેપાર મારજની વહુવારૂ ને દિકરીયુની ઠઠામશકરી કરતા રાણાએ તેમના માટલાં ફોડી નાખ્યા. વહુવારૂ ધ્રૂજતા ને ભીંજાયેલ વસ્ત્રે ઘરે આવી. તેઓ બોલી, હવે આબરૂ ઊપર બેઠાં છે, તમારા જેવા છતર હોય ને અમારી આ દશા. પણ હવે મરદ હોવ તો વાર કરો, નકર બલોયા પહેરો.
આ સાંભળી ખીમા મારાજે રાણાને પાઠ ભણવાનો નિર્ણય કર્યો. ખીમાએ સાંગ લિધી, બીજા પાંચેય ભાઈઓ ચાલ્યાં એની પાછળ. મેપારના છ દિકરાઓએ એકી સાથે સાંગમા પરોવાઈ દરબાર ગઢને દરવાજેલો હીની નીકો વહાવી. ચારે બાજુ હાહાકાર મચી ગયો. ગામતરે ગયેલા મેપાર મારજને એની જાણ થતાં એ દોડતા ઘરે આવ્યા અને સાંગમા દિકરાઓની લાશો જોતાં એણે ભેટમાથી કટાર કાઢી પેટમાં હલાવી દિધી. પછી દિકરાઓના મોથાં વાઢી દરબાર ગઢમાં રેડવતા મુકયા. એણે મેહલની બારસાખેલો હીના થાપા માર્યાં ને મેપાર મારજે તરફડી દેહ છોડ્યો.
તે પછી ગામને પાદરે સાત ચિતા ખડકાઈ જેકોરબાએ મેપાર મારજનુ શબ ખોળામાં લીધું, અને છએ વહુઆરુ ઓએ સાંગમા પરોવાયેલા એમનાં ધણીના ધડ સાથે ખોળામાં માથાં લઇ ચિતા પર ચડી ગઈ. મેપાર મારજના સૌથી નાનાં દિકરા રણશીએ અગ્નિ મુક્યો.
આ વાત પવનવેગે ચોરાડા પહોંચી. ચારણ હેબતાઈ ગયો એના સાતવીહુ 140 રુપિયે કાળો કેર કર્યો. ફાળીયુ બગલમાં દબાવતો ગેડી ગામના પાદર આવ્યો ને ચિતાની પ્રદિક્ષણા કરી.
ત્રણ ત્રાગા ઓર ત્રણ ઓળરખી અખિયાત,
મેપાર હારા કરમંડણ દીધાં અવસર ખીમ અધાટ,
પ્રાજો ડુંગર ને પ્રાવથર વસે વીરગતિ ગેડી વેરાટ,
તે દિ મેપાર હારા કરમંડણ દીધાં અવસર ખીમ અધાટ.
ખીમાના સામુહિક બલિદાન પછી મેપારવંશી ગરવાઓએ ચારણોએ ગેડી ગામ છોડયું. આજે પણ ગેડીયા શાખાનાં બ્રાહ્મણો અને ચરોડાના ચારણો ગેડી નો અપૈયો છે. ગામતરે જતાં વચ્ચે ગેડી આવતું હોય તો બે પાચ ગાઉનો લાંબો પથ ખેડી એ સૌ ગેડીનો ટાળો કરે છે. ખીમાને વધાવતા અને રાણાને શાપતા ગેધેત્રા કોતરાયેલા અનેક પાળીયા ગેડીના પાદર વેરણ છેરણ પડેલા આજેય જોવાં મળે છે.
દલપતભાઇ શ્રીમાળી હરીજન સંત સાહિત્ય કંઠસ્થ ધન્ય ધરા કચ્છ ધરણી. (વિરમદેવસિહ પઢેરીયા)
– નયસાત ગોસાઈની પોસ્ટનું સંપાદન. (આપણો ઈતિહાસ ગ્રુપ)
