મિત્રો, ગુજરાતના સૌરાષ્ટ્રમાં તળજા નજીક શેત્રુંજી ઉતાવળી અને દાંત્રડી નદીઓના સંગમને કાંઠે ટીમાણા ગામ આવેલું છે. આ ગામ ઐતિહાસિક અવશેષો જાળવી બેઠેલું છે. જણાવી દઈએ કે, ટીમાણા જવામર્દો અને શુરવીરોની ભુમિ છે. ગૌબ્રહમણ પ્રતિપાલ મુઠ્ઠીમાં મોતને લઇને ભમનારા રાજપુતોએ પોતાના લીલુડાં માથાં ઓળઘોળ કર્યા છે. અને તેની યાદ આપતા શુરવીરોના અનેક પાળીયા અહીં ઉભા છે. એવો જ એક પાળીયો આજે પણ ટીમાણાને સીમાડે વીરતાની વાત વાગોળતો ઊભો છે.
માથું મુક્યું સતીના હાથમાં અને ઇ ધડ ધીંગાણે જાય,
આવાં નરબંકા પુરુષો પાક્યા અમ ધીંગી ધરાની માય.
લગભગ અઢીસો વરસ પહેલાની વાત છે. તળાવની પાળે આવેલા ગામના ગોદરે ગાયુનુ ધણ ભેગું થયું હતું. દિ માથે આવ્યો હતો ને ગોર સીમના ભાઠા ભણી આઢયુ, ત્યાં તો ખેતરમાં આડફેટા આવતા ચાલીસ પચાસ હથિયારધારીએ ગોર આતર્યુ. ગાયો વાળી લુંટારુની સામે ટક્કર લેવાનું ગજું ન જોતાં ગોવળીયાઓએ ગામ ભણી લપાટી કાઢી. ગામમાં દેકારો થયો, બુગીયો ઢોલ શરૂ કર્યો, દોડો લુંટારા આપડુ ધણ વાળી જાય છે.
લુંટારૂનું નામ સાંભળતા રાજપુતોના હાથમાં હથિયાર રમવા માડયા. ગામ લોકો હાથ પડયું હથીયાર લઇ વારે ચડયા. એ વખતે ટીમાણામાં પોપટ નામનો જુવાન રહેતો હતો. ઘી દુધ ખાધેલો, નરવી કાયા અને જુવાની તેને ભરડો લઇ ગયેલી. તરવાર ફેરવવામાં એની તોલે કોઈ ના આવે. એને કાને વાત પહોંચતા ભીતે લટકતી તરવાર લેતાં તેણે ઘોડીને ચોકડુ ચડાવ્યું એ તંગ તાણી પેગડામાં પગ ઘાલી સવાર થયો.
ખડકીમાં ઊભેલા રજપુતાણીએ ચોકડુ ઝાલ્યું, હ હહ આ શું વીરને મોતનો ડર નથી લાગતો. મને જવા દો દુશ્મનોને મારે છેટું પડી જાય છે. તમે અબોલ પશુની વહારે ચડો એનાથી વધારે શું તમે દુશ્મનનો દાટ વાળીને વિજય થશો, તો હું ઉન્નત મસ્તકે મારા સ્વામીની વીરતાને વધામણાં આપીશ. સત્યને ખાતર તમે લડતાં વીરગતિને વરશો તો હું પાછળ સતી થઇશ. સ્વામીનો કેડો સ્વર્ગેયે નહીં મુકું નાથ પણ…..
પણ શું? યુવાન બોલ્યો.
નો કર્યુ ને તમે વીરગતિને પામો, તો હું તમારૂં માથું ક્યાં ગોતુ? દુશ્મનો સાથે લઇ જાય તો સતી કેવી રીતે થાવ? મારી પ્રતિજ્ઞા અધુરી રહી જાય સ્વામી.
યુવાન બોલ્યો – અરે તું માથાંની ચિંતા શીદને કરે છે. સાધુને સંપતીની અને વીરને વળી માથાની શી ચિંતા કેહતાં પોપટે ઘોડી પરથી હેઠાં ઊતરી રમતાં ચાકડા પરથી માટીનો પિંડ ઊતારે તેમ તરવારના એકજ ઝાટકે પોતાનું માથું ઊતારી દીધું ને રાજપુતાણીને સોંપી દીધું.
સતી અવાચક બનીને જોતાં રહ્યાં, અરેરે મને આ કમત ક્યાંથી સુઝી? પોપટના માથાં વિનાનાં ધડે હાથમાં તરવાર સાથે સીમ ભણી હાલી નિકળે છે.
સિંધુ રાગ સોહામણા શુર મન હરખ ન માય,
શિર પડે ને ધડ લડે એનાં વધામણાં વૈકુંઠ જાય.
સીમમાં ધાડપાડુઓનો ભેટો થતાં વેંત પોપટના ધડે તરવાર વીંઝવા માંડી, એક ઘા ને બે કટકા. શુકન જોયાં વિના નિકળેલા લુંટારાના ગામ લોકોએ ઢીમ ઢાળવા માંડયા. પણ આ તરફ પોપટનું ધડ લૂંટારૂઓનો કેડો મૂકતું નથીં. પશી એક જણને યાદ આવતાં ગળીનો દોરો તેના ઘડ પર ફેંકયો. શૌર્યના ધોધ વહાવતુ ધડ ધરતી માથે પડયું. લુંટારા ભાગ્યા ને ગામનાં લોકો ધણ ભેગું કરી ગામ ભણી હાલી નીકળ્યા.
પોપટના ખોળીયામાં જીવ રૂંધાયા કરતો હતો, કેમે કરીને જીવ જાય નહીં. માથાં વગર જીવ જાય નહીં.
ગામનાં અનુભવીએ ઊપાય બતાવ્યો કે એનું માથું મંગાવો. ધડને ઊંચુ કરી એનાં પર માથું મુકતાં પોપટનો દેહ નિશ્ચેતન થઇને ધરણી પર ઢળી પડ્યો. રજપુતાણીએ સતી થવાની તૈયારી કરી. સૌ સગાવહાલાને ભાવભીની વિદાય લીધી. વીરગતિને વરેલા સ્વામીનું માથું ખોળામાં લઇને રજપુતાણી ચિતા પર ચડી સ્વામિની પાછળ સ્વર્ગ સંચરી.
જણાવી દઈએ કે, આ નરવીર બલિદાનની સ્મૃતિને તાજી કરાવતો ‘પોપટ પાળીયો’ આજે પણ ટીમાણાની સીમમાં ઊભો છે. જોરાવરસિંહ જાદવે પણ આ વાત લખી છે. થોડી માહીતી એકઠી કરીને આ દુહાની રચના તૈયાર કરવામાં આવી છે.
વિરમદેવસિહ પઢેરીયા. – નયસાત ગોસાઈની પોસ્ટનું સંપાદન.
