મા કૈલાદેવી મંદિર ‘આદિ ઊર્જા’ અને ‘મહાયોગિની માયા’ના અવતાર તરીકે પૂજનીય છે.
સ્કંદ પુરાણના 65મા અધ્યાયમાં મા કૈલાદેવીનું વિગતવાર વર્ણન આપવામાં આવ્યું છે. આ પ્રકરણમાં દેવી જાહેર કરે છે કે કળિયુગમાં તેનું નામ ‘કૈલા’ હશે અને તેમના ભક્તો તેમની ‘કૈલેશ્વરી’ તરીકે પૂજા કરશે. કૈલાદેવી એ જ દેવી મહાયોગિની મહામાયાનું એક સ્વરૂપ છે, જેનો જન્મ નંદ અને યશોદાથી થયો હતો અને તેનું સ્થાન ભગવાન કૃષ્ણે લીધું હતું.
જ્યારે કંસે તેને મારવાનો પ્રયાસ કર્યો ત્યારે તેમણે તેનું દૈવી સ્વરૂપ બતાવ્યું અને કહ્યું કે જેને તે મારવા માંગતો હતો તે અન્યત્ર જન્મ લઈ ચૂક્યો છે. તે દેવીને હવે ‘કૈલા દેવી’ તરીકે પૂજવામાં આવે છે. કેટલીક માન્યતાઓ અનુસાર, કૈલાદેવી તેમના પૂર્વ જન્મમાં હનુમાનની માતા અંજની હતી, તેથી તેમને ‘અંજની માતા’ પણ કહેવામાં આવે છે.
કૈલા દેવી મંદિર રાજસ્થાનનું સૌથી પ્રસિદ્ધ મંદિર છે, જે કરૌલી જિલ્લાના કૈલાદેવી ગામમાં આવેલું છે. વિશ્વભરમાં ઘણા લોકો દ્વારા તેમની મૌલિક ઊર્જાના મૂર્ત સ્વરૂપ તરીકે પૂજા કરવામાં આવે છે. કૈલાદેવી મંદિર તેના ઇતિહાસના કારણે રાજસ્થાનના પ્રખ્યાત મંદિરોમાંનું એક છે. કૈલા દેવી મંદિરની એવી માન્યતા છે કે જે પણ અહીં માતાના દર્શન કરવા આવે છે, તેની મનોકામના અવશ્ય પૂર્ણ થાય છે. મંદિરના મુખ્ય સ્થાન પર કૈલાદેવી અને ચામુંડા દેવીની મૂર્તિઓ બિરાજમાન છે.
મોટી મૂર્તિ કૈલાદેવીની છે અને તેમની મૂર્તિ થોડી નમેલી છે. મૂર્તિના નમવા પાછળ પણ એક કથા છે. એકવાર દેવીના એક ભક્ત મંદિરમાં દર્શન માટે ગયા. પરંતુ, ભક્તને દેવીના દર્શન કરાવ્યા વિના પરત મોકલી દેવામાં આવ્યા હતા. દેવી કૈલાદેવી તેના મૂળ સ્વરૂપથી બદલાઈને તે ભક્ત જે દિશામાં ગયા હતા તે તરફ જોવા લાગ્યા. તે દિવસથી દેવીનો ચહેરો થોડો વાંકો છે.
ચામુંડા દેવીની મૂર્તિ મહારાજા ગોપાલ સિંહ દ્વારા સ્થાપિત કરવામાં આવી હતી જે તેઓ ગંગરાવ કિલ્લામાંથી લાવ્યા હતા. આ મંદિર આરસનું બનેલું છે અને વિશાળ પ્રાંગણ ધરાવે છે. મંદિરની દિવાલો પર અન્ય દેવી-દેવતાઓની તસવીરો કોતરવામાં આવી છે. મંદિર સંકુલની અંદર, ભગવાન શિવ, ભગવાન ગણેશ, ભૈરવ અને હનુમાનના મંદિરો આવેલા છે જેમને ‘લંગુરિયા’ તરીકે પૂજવામાં આવે છે. આ મંદિરના નિર્માણમાં લાલ પથ્થરનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે, જે અહીં પુષ્કળ પ્રમાણમાં જોવા મળે છે. આથી આ મંદિર આછા લાલ રંગનું દેખાય છે અને રાત્રે વીજળીના ચમકારાને કારણે મંદિર ખૂબ જ સુંદર લાગે છે.
મંદિરમાં વાર્ષિક ઉત્સવ મેળો દર વર્ષે ચૈત્ર શુક્લ અષ્ટમીના રોજ ભરાય છે. આ મેળાને ‘લખી મેળો’ પણ કહેવાય છે. મીના અને ગુર્જર જાતિના લોકો કૈલાદેવીના મેળામાં ‘ઘુટકન’ અથવા ‘લંગુરિયા નૃત્ય’ કરે છે. મેળામાં યુપી, મધ્યપ્રદેશ, હરિયાણા, દિલ્હી, પંજાબ અને ગુજરાત સહિત અનેક રાજ્યોમાંથી મોટી સંખ્યામાં શ્રદ્ધાળુઓ પહોંચે છે. આ મેળામાં મહિલાઓએ લીલી બંગડીઓ અને સિંદૂર અવશ્ય ખરીદવું જોઈએ. હિંદુ માન્યતા અનુસાર તેને સુહાગનું પ્રતિક માનવામાં આવે છે.
કેટલાક એવા ભક્તો છે જેઓ કૈલાદેવી મંદિરમાં આવે છે અને કોઈપણ ખાધા-પીધા કે આરામ વિના આ કઠિન યાત્રા પૂર્ણ કરે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે નારદની ભવિષ્યવાણીથી ડરીને કંસએ તેની બહેન દેવકી અને સાળા વાસુદેવને કેદ કરી લીધા હતા. વાસુદેવ જેલમાં આઠમું સંતાન હોવાની માહિતી કંસને મળતા જ તે તેને મારવા જેલમાં ગયો.
પરંતુ, જ્યારે કંસને ખબર પડી કે આઠમું બાળક એક છોકરી છે, ત્યારે તે તેને પથ્થર પર ફેંકીને મારી નાખવાનો હતો. પરંતુ તે છોકરી કંસનો હાથમાંથી છૂટીને આકાશમાં ચાલી ગઈ અને હસીને બોલી કે દુષ્ટ કંસ તને મારનાર જન્મ લઇ ચુક્યો છે. બાદમાં આ યોગમાયા કન્યા કૈલા દેવીના રૂપમાં ત્રિકુટા પર્વત પર બેઠી.
અન્ય એક દંતકથા અનુસાર ત્રિકુટા પર્વતમાં ગાઢ જંગલો હતા અને ત્યાં નરકાસુર નામના રાક્ષસનો આતંક ફેલાયેલો હતો. પછી કેદારગિરિ સાધુએ તપસ્યા કરીને કૈલાદેવીને પ્રસન્ન કર્યા અને આ વિસ્તારને નરકાસુરથી મુક્ત કરવા માટે દેવીને પ્રાર્થના કરી. ત્યાર બાદ દેવીએ નરકાસુરનો વધ કર્યો.
કૈલા દેવી એટલે કે કરૌલીનું મંદિર રાજસ્થાનનું એકમાત્ર એવું મંદિર છે, જ્યાં દુર્ગા માતાનું મંદિર પણ છે અને આ મંદિરની ખાસ વાત એ છે કે અહીં ક્યારેય કોઈ બલિ ચઢાવવામાં આવતી નથી. આ મંદિર સવારે 4 વાગ્યાથી રાત્રે 9 વાગ્યા સુધી ખુલ્લું રહે છે.
મા કૈલા દેવીના મંદિરમાં, લોકો પણ પ્રથમ વખત તેમના બાળકનું મુંડન કરાવે છે અને માતાને વાળ અર્પણ કરે છે. એવું કહેવાય છે કે જે પણ પરિવારમાં લગ્ન થાય છે, જ્યાં સુધી નવપરિણીત યુગલ આવીને માતાના આશીર્વાદ ન લે. ત્યાં સુધી પરિવારનો કોઈ સદસ્ય અહીં દર્શન કરવા આવતું નથી.
(ડિસ્ક્લેમર : અહીં આપેલી માહિતી સામાન્ય ધારણાઓ અને માહિતી પર આધારિત છે. અમે તેની પુષ્ટિ કરતા નથી.)
આ માહિતી જનસત્તા અને અન્ય નેશનલ ન્યુઝ એજન્સીઓના ન્યુઝ આર્ટિકલ માંથી સંપાદન કરી લીધેલ છે.
