રંગનાથજી મંદિરનો ઈતિહાસ અને વાસ્તુકલા છે નિરાળી, અહીં દર્શન કરવા જવું જ જોઈએ.
વૃંદાવન એ “મંદિરોનું શહેર” છે. મંદિરો અને આશ્રમો દરેક જગ્યાએ જોવા મળે છે. આ ભગવાનની ભૂમિ છે. એમાંથી બે મંદિરો ખૂબ જ પ્રખ્યાત છે, એ છે – બાંકે બિહારી મંદિર અને શ્રી રંગજી મંદિર.
શ્રી રંગજી મંદિર વૃંદાવનનું સૌથી મોટું મંદિર છે જે 1851 માં દ્રવિડિયન શૈલીમાં બનાવવામાં આવ્યું હતું (જે શ્રીવિલ્લીપુથુરની પ્રતિકૃતિ છે) અને ભગવાન રંગનાથને સમર્પિત છે અથવા રંગજીના નામથી પણ ઓળખાય છે જે ભગવાન વિષ્ણુને દર્શાવે છે. આ મંદિરમાં ભગવાન વિષ્ણુ તેમની શેષશાયી મુદ્રામાં છે અને પવિત્ર શેષ નાગ પર આરામ કરે છે.
આ મંદિરમાં માત્ર ભગવાન વિષ્ણુ જ નહીં, પરંતુ ભગવાન નરસિંહ, દેવી સીતા, ભગવાન રામ અને ભગવાન લક્ષ્મણ, ભગવાન વેણુગોપાલ અને ભગવાન રામાનુજાચાર્યની પૂજા પણ કરી શકાય છે. અહીંના મુખ્ય પૂજારી દક્ષિણ ભારતીય બ્રાહ્મણ છે. આ મંદિરમાં જ્યાં દેવતાઓ હાજર છે ત્યાં બિન-હિંદુઓ પ્રવેશ કરી શકતા નથી. બિન-હિન્દુઓ ફક્ત પરિસરમાં પ્રવેશ કરી શકે છે અને બિન-ભારતીય લોકો ફક્ત બે દરવાજા સુધી જ પ્રવેશ કરી શકે છે.
રંગનાથજી મંદિરનો ઈતિહાસ અને વાસ્તુકલા :
આ મહાન અને અદ્ભુત મંદિરની સ્થાપના શેઠ ગોવિંદ દાસ અને રાધા કૃષ્ણ દ્વારા કરવામાં આવી હતી, જેઓ તે સમયના પ્રખ્યાત કરોડપતિ શ્રી લખમી ચંદના ભાઈઓ હતા. સ્વામી રંગાચાર્યના જેઓ પ્રખ્યાત સંસ્કૃત વિદ્વાન અને ગુરુ હતા તેમના માર્ગદર્શનના આધારે શેઠ ગોવિંદ દાસ અને રાધા કૃષ્ણએ આ મંદિર બનાવ્યું હતું. આ મંદિરનું કામ 1845 માં શરૂ થયું હતું અને 1851 માં પૂર્ણ થયું હતું. આ મંદિર 6 વર્ષમાં પૂર્ણ થયું હતું અને તેને બનાવવામાં 45 લાખનો ખર્ચ થયો હતો.
મંદિરની રચના શ્રી રંગમના પ્રસિદ્ધ શ્રી રંગનાથ સ્વામી મંદિર પર આધારિત છે. શ્રી રંગજી મંદિર એ દક્ષિણ અને ઉત્તર ભારતીય મંદિર સ્થાપત્યનું એક દુર્લભ અને ઉત્કૃષ્ટ મિશ્રણ છે. શ્રી રંગજી મંદિર પરંપરાગત દક્ષિણ ભારતીય શૈલીમાં બાંધવામાં આવ્યું છે જેમાં ગર્ભગૃહની આસપાસ પાંચ કેન્દ્રિત લંબચોરસ વાડા છે અને પૂર્વ અને પશ્ચિમ બાજુઓ પર જયપુર શૈલીમાં કોતરવામાં આવેલા બે સુંદર પથ્થરના ગેટ છે.
મંદિરની પશ્ચિમ તરફના દરવાજાની બહાર 50 ફૂટ ઊંચો લાકડાનો રથ છે જે વર્ષમાં માત્ર એક જ વાર બ્રહ્મોત્સવ દરમિયાન બહાર કાઢવામાં આવે છે. જ્યારે તમે પથ્થરથી કોતરેલા પશ્ચિમ દરવાજામાંથી પ્રવેશ કરો છો ત્યારે એક વિશાળ સાત માળનું ગોપુરમ જોઈ શકાય છે. તેની ડાબી અને જમણી બાજુએ ભગવાન રામ અને ભગવાન કૃષ્ણની કથાઓ દર્શાવતી વિદ્યુત લીલાઓ છે. પૂર્વ બાજુએ બીજું ગોપુરમ છે જે પાંચ માળનું છે. બાહ્ય વાડામાં બે ગોપુરમની વચ્ચે એક વિશાળ કુંડ છે જે “પુષ્કર્ણી” તરીકે ઓળખાય છે.
બગીચાની બાજુમાં શ્રીનાથ રંગાચાર્યજી મહારાજનું નિવાસસ્થાન ગોવર્ધન પીઠની બેઠક છે, જે વર્તમાન ગોવર્ધન પીઠેશેશ અને શ્રી રંગજી મંદિર ટ્રસ્ટ બોર્ડના પ્રમુખ અને એક પંક્તિમાં અન્ય પૂજારીઓ અને કર્મચારીઓના રહેણાંક નિવાસસ્થાન છે. મંદિરમાં બંને દરવાજાથી પ્રવેશ કરી શકાય છે પરંતુ પૂર્વ દરવાજાને મુખ્ય દ્વાર કહેવામાં આવે છે.
અંદર, દક્ષિણાવર્તી દિશામાં એક રસોઈઘર છે. વધુ એક ગેટના માધ્યમથી ક્લોક ટાવરને પાર કરીને તમે 50 ફૂટ ઉંચા સોનાનો ઢોળ ચડાવેલ “ધ્વજા સ્તંભ” તરફ આવો છો. તમે ફરીથી દક્ષિણાવર્તી દિશામાં આગળ વધવાનું શરૂ કરશો, તો તમે પહેલા શ્રી શીશ મહેલ (ઝુલા ઉત્સવ દરમિયાન ભગવાન ગોડા રંગમન્નાર અહીં નિવાસ કરે છે) જે જોશો અને પછી નીચેની સંનિધિઓ જોઈને આગળ વધશો –
1) શ્રી સુદર્શનજી
2) શ્રી નરસિંહજી
3) ભગવાન વેંકટેશ્વર (તિરુપતિ બાલાજી)
4) શ્રી વેણુગોપાલજી
5) શ્રી અલવર સાનિધ્ય
6) શ્રી રામાનુજાચાર્ય સ્વામીજીની સાથે શ્રી નમ્મલવાર (શ્રી શતકોપ સ્વામીજી), શ્રી નાથમુનિ સ્વામીજી, શ્રી મધુરકવિ અલવર શ્રી રંગાદિકા સ્વામીજી (મંદિરના સ્થાપક), શ્રી યમુનાચાર્ય સ્વામીજી (અલવંદર), શ્રી કાંચીપુરી સ્વામીજી છે.
વિશાળ જગ્યામાં બનેલું આ સુંદર મંદિર અદ્ભુત વાસ્તુકલા ધરાવે છે અને તે દ્રવિડિયન શૈલીમાં બનાવવામાં આવ્યું છે જે મુખ્યત્વે દક્ષિણ ભારતમાં પ્રખ્યાત છે. રસપ્રદ વાત એ છે કે, બહારની દિવાલોની લંબાઈ 773 ફૂટ અને પહોળાઈ 440 ફૂટ છે. આ મહાન મંદિરની અંદર વિશાળ બગીચો અને કુંડ છે. મંદિરમાં છ માળનું ઊંચું પ્રવેશદ્વાર છે (ગોપુરમ તરીકે ઓળખાય છે) અને મોટી શિલ્પકલાની ભવ્યતાથી સુશોભિત છે.
આ આકર્ષક દરવાજાની સામે તાંબાના ગિલ્ટના ધ્વજા સ્તંભ તરીકે ઓળખાતો સોનાથી બનેલો એક સ્તંભ છે જે પચાસ ફૂટ ઊંચો છે. બહારના દરબારનું પશ્ચિમી પ્રવેશદ્વાર મથુરા શૈલીમાં બાંધવામાં આવ્યું છે. આ મંદિરને થિરુ વદમઠુરા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
દર વર્ષે, હજારો ભક્તો આ મંદિરની મુલાકાત લે છે ખાસ કરીને ચૈત્ર મહિનામાં (માર્ચ-એપ્રિલ) જેમાં દર વર્ષે એક વિશાળ ઉત્સવ ‘બ્રહ્મોત્સવમ’ ઉજવવામાં આવે છે. અને આ ઉત્સવને “રથનો મેળો” પણ કહેવામાં આવે છે અને આ ઉત્સવ 10 દિવસો સુધી ચાલે છે. આ ઉત્સવ દરમિયાન, ‘બ્રહ્મોત્સવમ’ના આઠમા દિવસે, ભગવાનને એક વિશાળ રથ પર રસ્તાની બાજુમાં મંડપની પાસેના 690 ગજના અંતરે આવેલા વિશાળ બગીચામાં લઈ જવામાં આવે છે.
આ રથમાં આસન અથવા સિંહાસન છે જે ભગવાન વિષ્ણુને ગરુડ, શ્રી હનુમાન, સૂર્ય દેવ, ચંદ્ર દેવ, સિંહ, ઘોડો અને હાથી સાથે લઈ જાય છે. આ ઉત્સવ દરમિયાન પ્રાર્થના કરવામાં આવે છે. અને રથયાત્રા અંડાલ શૈલીને અનુસરે છે જે દક્ષિણ ભારતના બાર વૈષ્ણવ સંતોમાંના એક છે. આ વિશાળ ઉત્સવમાં, દેશભરમાંથી લોકો વૃંદાવન આવે છે અને નૃત્ય અને ગીતો રજૂ કરે છે અને સમગ્ર સમારોહમાં સક્રિયપણે ભાગ લે છે.
(ડિસ્ક્લેમર : અહીં આપેલી માહિતી સામાન્ય ધારણાઓ અને માહિતી પર આધારિત છે. અમે તેની પુષ્ટિ કરતા નથી.)
આ માહિતી બ્રીજધામ અને અન્ય નેશનલ ન્યુઝ એજન્સીઓના ન્યુઝ આર્ટિકલ માંથી સંપાદન કરી લીધેલ છે.
