વિશ્વ પ્રસિદ્ધ સોમનાથ મંદિર સાથે જોડાયેલી આ કથા અને ઈતિહાસ જાણવા જેવા છે, અહીં વાંચો.

શ્રી સોમનાથ મંદિરની કથા, ઈતિહાસ અને મહત્વ, જાણો કઈ રીતે પડ્યું સોમનાથ નામ.

ગુજરાત પ્રાંતના કાઠિયાવાડ પ્રદેશમાં દરિયા કિનારે આવેલા સોમનાથ નામના વિશ્વ પ્રસિદ્ધ મંદિરમાં જ્યોતિર્લિંગ સ્થાપિત છે. પહેલા આ વિસ્તાર પ્રભાસક્ષેત્ર તરીકે જાણીતો હતો. અહીં જ ભગવાન કૃષ્ણએ જરા નામના શિકારીના બાણને નિમિત્ત બનાવીને માનવદેહનો ત્યાગ કર્યો હતો. અહીંના જ્યોતિર્લિંગની કથા પુરાણોમાં આ રીતે વર્ણવવામાં આવી છે –

દક્ષ પ્રજાપતિને સત્તાવીસ દીકરીઓ હતી. તે બધાના લગ્ન ચંદ્રદેવ સાથે થયા હતા. પણ ચંદ્રનો બધો સ્નેહ અને પ્રેમ માત્ર રોહિણી તરફ જ રહેતો હતો. દક્ષ પ્રજાપતિની બીજી દીકરીઓ તેમના આ કૃત્યથી ખૂબ જ નાખુશ હતી. તેમણે પોતાનું દુઃખ પોતાના પિતાને કહ્યું. દક્ષ પ્રજાપતિએ આ વાત ચંદ્રદેવને ઘણી રીતે સમજાવી.

પરંતુ રોહિણીના નિયંત્રણમાં રહેલા તેમના હૃદય પર આની કોઈ અસર થઈ ન હતી. આખરે, દક્ષ ગુસ્સે થઈ ગયા અને તેમને ‘ક્ષયગ્રસ્ત’ થવાનો શ્રાપ આપ્યો. આ શ્રાપને કારણે ચંદ્રદેવ તરત જ ક્ષયગ્રસ્ત થઈ ગયા. ક્ષયગ્રસ્ત થતાં જ પૃથ્વી પર સુધા-ઠંડક વરસાવવાનું તેમનું સર્વ કાર્ય બંધ થઈ ગયું. ચારેબાજુ હાહાકાર મચી ગયો. ચંદ્ર પણ ખૂબ ઉદાસ અને ચિંતિત હતા.

તેમની પ્રાર્થના સાંભળીને ઈન્દ્રાદિ દેવતા અને વસિષ્ઠ વગેરે ઋષિઓ તેમના ઉદ્ધાર માટે પિતામહ બ્રહ્માજી પાસે ગયા. બધી વાત સાંભળ્યા પછી બ્રહ્માજીએ કહ્યું – ‘ચંદ્રએ પોતાના શ્રાપમાંથી મુક્તિ મેળવવા માટે અન્ય દેવતાઓ સાથે પવિત્ર પ્રભાસક્ષેત્રમાં જઈને મૃત્યુંજય ભગવાન શિવની આરાધના કરવી જોઈએ. તેમની કૃપાથી તેનો શ્રાપ ચોક્કસપણે નાશ પામશે અને તે રોગમુક્ત થશે.

તેમના કથન મુજબ ચંદ્રદેવે ભગવાન મૃત્યુંજયની આરાધનાનું તમામ કાર્ય પૂર્ણ કર્યું. તેમણે ઘોર તપસ્યા કરતી વખતે મૃત્યુંજય મંત્રનો દસ કરોડ વખત જાપ કર્યો. આનાથી પ્રસન્ન થઈને મૃત્યુંજય-ભગવાન શિવે તેમને અમરત્વનું વરદાન આપ્યું. તેમણે કહ્યું – ‘ચંદ્રદેવ! તમે શોક ન કરો. મારા વરદાન દ્વારા તમારા શ્રાપનો ઉદ્ધાર થશે, સાથે જ પ્રજાપતિ દક્ષના વચનોનું પણ રક્ષણ થશે.

કૃષ્ણ પક્ષમાં દરરોજ તમારી એક-એક કળા ઘટતી જશે, પણ શુક્લ પક્ષમાં ફરીથી તમારી એક-એક કળા એ જ ક્રમમાં વધશે. આ રીતે, દર પૂર્ણિમાએ તમને પૂર્ણ ચંદ્રત્વ મળતું રહેશે. ચંદ્રને મળેલા આ વરદાનથી દરેક લોકોના જીવો પ્રસન્ન થયા. સુધાકર ચંદ્રદેવ ફરીથી દસ દિશાઓમાં સુધા-વર્ષણનું કાર્ય કરવા લાગ્યા.

શ્રાપમાંથી મુક્ત થઈને, ચંદ્રદેવે અન્ય દેવતાઓ સાથે ભગવાન મૃત્યુંજયને પ્રાર્થના કરી કે તેઓ જીવોના ઉદ્ધાર માટે માતા પાર્વતીજી સાથે અહીં કાયમ નિવાસ કરે. ભગવાન શિવે તેમની પ્રાર્થના સ્વીકારી અને ત્યારથી માતા પાર્વતી સાથે જ્યોતિર્લિંગના રૂપમાં અહીં રહેવા લાગ્યા.

પવિત્ર પ્રભાસક્ષેત્રમાં આવેલા આ સોમનાથ-જ્યોર્તિલિંગનો મહિમા મહાભારત, શ્રીમદ ભાગવત અને સ્કંદપુરાણદીમાં વિગતવાર વર્ણવવામાં આવ્યો છે. ચંદ્રનું એક નામ સોમ પણ છે, તેમણે ભગવાન શિવને પોતાના નાથ-સ્વામી માનીને અહીં તપસ્યા કરી હતી.

તેથી જ આ જ્યોતિર્લિંગને સોમનાથ કહેવામાં આવે છે, તેના દર્શન, પૂજા-અર્ચના કરવાથી ભક્તોના અનેક જન્મોના તમામ પાપો અને કુકર્મોનો નાશ થાય છે. તેઓ ભગવાન શિવ અને માતા પાર્વતીની અખૂટ કૃપાને પાત્ર બને છે. મોક્ષનો માર્ગ તેમના માટે સરળતાથી સુલભ બની જાય છે. તેમના તમામ લૌકિક અને પારલૌકિક કાર્યો આપોઆપ સફળ થાય છે.

ભારતીય ઉપખંડના પશ્ચિમમાં અરબી સમુદ્રના કિનારે આવેલું આદિ જ્યોતિર્લિંગ શ્રી સોમનાથ મહાદેવ મંદિર અનોખું છે. આ તીર્થધામ દેશના સૌથી જૂના તીર્થધામોમાંનું એક છે અને તેનો ઉલ્લેખ સ્કંદપુરાણમ, શ્રીમદ ભાગવત ગીતા, શિવપુરાણ વગેરે જેવા પ્રાચીન ગ્રંથોમાં પણ મળે છે. સાથે જ ઋગ્વેદમાં પણ સોમેશ્વર મહાદેવનો મહિમા જણાવવામાં આવ્યો છે.

આ લિંગને શિવના બાર જ્યોતિર્લિંગોમાંનું પ્રથમ જ્યોતિર્લિંગ માનવામાં આવે છે. ઐતિહાસિક સ્ત્રોતો અનુસાર આક્રમણકારોએ આ મંદિર પર 6 વખત હુમલો કર્યો હતો. આ પછી પણ, આ મંદિરનું હાલનું અસ્તિત્વ તેના પુનર્નિર્માણના પ્રયત્નો અને સાંપ્રદાયિક સંવાદિતાનું પ્રતિબિંબ છે. સાતમી વખત આ મંદિર કૈલાશ મહામેરુ પ્રસાદ શૈલીમાં બનાવવામાં આવ્યું છે. સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ પણ તેના નિર્માણ કાર્ય સાથે સંકળાયેલા હતા.

આ મંદિર ત્રણ મુખ્ય ભાગોમાં વહેંચાયેલું છે – ગર્ભગૃહ, સભામંડપ અને નૃત્યમંડપ. મંદિરનું શિખર 150 ફૂટ ઊંચું છે. તેના શિખર પરના કળશનું વજન દસ ટન છે અને તેનો ધ્વજ 27 ફૂટ ઊંચો છે. તેના અવિરત દરિયાઈ માર્ગ – ત્રિષ્ટાંભ વિશે એવું માનવામાં આવે છે કે આ દરિયાઈ માર્ગ પરોક્ષ રીતે દક્ષિણ ધ્રુવમાં સમાપ્ત થાય છે. આ આપણા પ્રાચીન જ્ઞાન અને શાણપણનો અદ્ભુત પુરાવો માનવામાં આવે છે. આ મંદિરનું પુનઃ નિર્માણ મહારાણી અહલ્યાબાઈએ કરાવ્યું હતું.

ધાર્મિક મહત્વ : પૌરાણિક કથાઓ અનુસાર, સોમ એ ચંદ્રનું નામ છે, જે દક્ષના જમાઈ હતા. એકવાર તેમણે દક્ષના આદેશનો અનાદર કર્યો, જેનાથી ગુસ્સે થઈને દક્ષે તેમને શ્રાપ આપ્યો કે તેમનો પ્રકાશ દિવસેને દિવસે ઓછો થતો જશે. જ્યારે અન્ય દેવતાઓએ દક્ષને તેમનો શ્રાપ પાછો લેવા કહ્યું ત્યારે તેમણે કહ્યું કે સરસ્વતીના મુખ પર સમુદ્રમાં સ્નાન કરવાથી શ્રાપનો પ્રકોપ રોકી શકાય છે. સોમે સરસ્વતીના મુખ પર સ્થિત અરબી સમુદ્રમાં સ્નાન કરીને ભગવાન શિવની પૂજા કરી. ભગવાન શિવે અહીં અવતરીને તેમનો ઉદ્ધાર કર્યો અને સોમનાથ તરીકે પ્રસિદ્ધ થયા.

કેવી રીતે પહોંચવું?

હવાઈ ​​માર્ગે – સોમનાથથી 55 કિમી દૂર આવેલા કેશોદ નામના સ્થળેથી મુંબઈ માટે સીધી હવાઈ સેવા છે. કેશોદ અને સોમનાથ વચ્ચે બસ અને ટેક્સી સેવાઓ પણ છે.

રેલ્વે દ્વારા : સોમનાથનું સૌથી નજીકનું રેલ્વે સ્ટેશન વેરાવળ રેલ્વે સ્ટેશન છે, જે ત્યાંથી માત્ર સાત કિલોમીટરના અંતરે આવેલું છે. અહીંથી અમદાવાદ અને ગુજરાતના અન્ય સ્થળો સાથે સીધું જોડાણ છે.

માર્ગ પરિવહન – સોમનાથ વેરાવળથી 7 કિલોમીટર, મુંબઈથી 889 કિલોમીટર, અમદાવાદથી 400 કિલોમીટર, ભાવનગરથી 266 કિલોમીટર, જૂનાગઢથી 85 કિલોમીટર અને પોરબંદરથી 122 કિલોમીટરના અંતરે આવેલું છે. આખા રાજ્યમાં આ સ્થળે જવા માટે બસ સેવા ઉપલબ્ધ છે.

વિશ્રામશાળા – આ સ્થાન પર શ્રદ્ધાળુઓ માટે ગેસ્ટ હાઉસ, વિશ્રામશાળા અને ધર્મશાળાની વ્યવસ્થા છે. સરળ અને વ્યાજબી સેવાઓ ઉપલબ્ધ છે. વેરાવળ ખાતે રાત્રિ રોકાણ પણ ઉપલબ્ધ છે.

(ડિસ્ક્લેમર : અહીં આપેલી માહિતી સામાન્ય ધારણાઓ અને માહિતી પર આધારિત છે. અમે તેની પુષ્ટિ કરતા નથી.)

આ માહિતી વેબ દુનિયા અને અન્ય નેશનલ ન્યુઝ એજન્સીઓના ન્યુઝ આર્ટિકલ માંથી સંપાદન કરી લીધેલ છે.